In het Franse plaatsje Saint-Marcan in de Franse provincie Bretagne bevindt zich een van de weinige nog bestaande voorbeelden van een Chappe Telegraph. Het systeem van ‘Telegraphs’ was een van de eerste voorbeelden van een generieke telecommunicatie-infrastructuur. De Telgraph of “ver-schrijver” werd tussen 1790 en 1870 door de Franse overheid intensief gebruikt voor de onderlinge communicatie. Het systeem gold in zijn tijd  als revolutionair vanwege de enorme snelheid waarmee berichten verstuurd konden worden. Waar een bericht via koeriers te paard zo’n 15 km per uur kon afleggen konden nu boodschappen met snelheden van meer dan 1200 km per uur verzonden worden. Napoleon zag de mogelijkheden ervan snel in; hij gebruikte het met name voor de coördinatie van zijn troepen. Het wordt daarom ook wel Napoleon’s geheime wapen genoemd.

De Chappe Telegraph was dus (een van) de eerste generieke communicatiesystemen. De onderliggende principes waren simpel. De verschillende verbindingen bestonden uit een groot aantal communicatietorens die zodanig opgesteld waren dat ze zicht hadden op zowel de vorige als de volgende toren in de reeks. Op de toren waren een soort seinarmen bevestigd die in een aantal standen gezet konden worden. Op deze wijze kon een ‘alfabet’ van 92 karakters plus een aantal speciale tekens (start-bericht, stop-bericht etc) verzonden worden.

Om de integriteit van de berichtenstroom te waarborgen kenden de operateurs, of bedieners van de torens  alleen de numerieke betekenis van de berichten, de semantische betekenis was alleen bij de uiteinden van de keten bekend. Door slim gebruik te maken van codeboeken was het uiteindelijk mogelijk snelheden van meer dan 1200 km/uur te bereiken. Toch kende het systeem een aantal gebreken die inherent waren aan de toenmalige mogelijkheden van de techniek. Bij nacht maar ook bij mist of hevige regenval konden de torens elkaar niet zien en was communicatie onmogelijk. Hierdoor werd de terugkeer van Napoleon zodanig laat gemeld dat onderschepping niet meer mogelijk was. Er zijn wel pogingen ondernomen om in mist-gebieden het systeem minder afhankelijk te maken van weersinvloeden door routes dubbel uit te voeren maar het bleef uiteindelijk een beperkt inzetbaar systeem.Toen dan ook zo halverwege de 18e eeuw ontdekt werd hoe men stroomsignalen op betrouwbare wijze en over voldoende grote afstanden kon verzenden werden de Chappe Telegraphs al snel overbodig en door de elektrische telegrafie verdrongen.  De optische telegraaf gaf de potentie van een generieke berichten-infrastructuur aan, de vervanging van het optische pad door een elektrisch pad halverwege de 19e eeuw verlaagde vervolgens de kosten en verhoogde de betrouwbaarheid ervan zodanig dat ook niet-overheden zich een dergelijke infrastructuur konden veroorloven¹. Analoog aan de huidige ontwikkelingen rondom de (informatie) technologie stonden, op dit moment doordat erosie van de kostprijs het middel ineens bereikbaar maakte voor grotere gebruikersgroepen, veel (economische) waarheden en uitgangspunten ineens sterk onder druk.

Uiteindelijk is er nu van het alleen al in Frankrijk meer dan 5000 km lange netwerk weinig meer over. Het was derhalve een aangename verrassing op een heuvel in Bretagne een mooi gerestaureerd exemplaar aan te treffen.

hnzz/2010
^—
1Het is overigens wel grappig om vast te stellen dat de volgende grote doorbraak, de huidige glasvezelnetwerken, een terugkeer naar het optische pad betekende.